Okolice Iławy to mikro zagłębie tajemniczych miejsc, fascynujących historii i nietypowych atrakcji. Jednego i drugiego w artykule nie zabraknie!

(A to będzie ledwie fragment między wsią Boreczno a wyspą Bukowiec.)

Do zwiedzania pchnął mnie przeczytany kilka lat temu artykuł o przypadkowym odnalezieniu skarbu rodziny Finckenstein we wsi Gubławki na Pojezierzu Iławskim. Jednak z całym szacunkiem dla Gubławek, wieś, dwór oraz nieobecny już skarb, to trochę mało by ruszać nawet na półdniowe zwiedzanie. Więcej mi było trzeba, pomyszkowałam więc po mapach i poczytałam książki i internety, a owoce poszukiwań przerosły moje oczekiwania. Znalazłam wyspę na Jezioraku z zagadkowym cmentarzem, grodziska, kościół z skamieniałem rycerzem, opuszczone dwory, nieistniejące wsie. Wszystko nie dalej niż trzydzieści kilometrów od Iławy. W którymś momencie musiałam powiedzieć STOP i coś wybrać!

Zobaczcie sami, jak niezwykłe i mało znane miejsca można znaleźć nad Jeziorakiem.

Krowy na pastwisku nad Jeziorakiem

Dwór w Gubławkach (Gablauken) i skarb rodu Finck von Finckenstein

Historia jak z książek o Panu Samochodziku, Zbigniew Nienacki nie wymyśliłby tego lepiej. Tylko że rzecz wydarzyła się naprawdę i to całkiem niedawno, bo w 2017 roku.

A było tak: Patryk z Iławy (lat 14) wraz z rodzicami spędzał majówkę w maleńkich Gubławkach – sennej popegeerowskiej wsi nad Jeziorakiem. Noc planował spędzić w lesie. Konstruując schronienie trafił na coś twardego, co po pobieżnych oględzinach okazało się dwiema kankami na mleko. Ale mleka to one w środku nie miały. O nie. W pierwszej znalazł się między innymi ekwipunek oficera Wehrmachtu. W drugiej, pod futrzaną czapką, pliki dokumentów, pieniądze, biżuteria, pamiętniki oraz drobiazg, który jednoznacznie pozwolił ustalić do kogo należały te skarby: koperta z napisem Mein letzter Wille. To był testament hrabiego Hansa Joachima von Finckensteina, ostatniego właściciela majątku Gubławki.

Dwór w Gubławkach koło Iławy rodziny Finckenstein

Pruski ród Finckenstein już pojawił się na blogu

We wpisie o roadtripie wkoło Jezioraka. O Finckensteinach wspominałam przy okazji zwiedzania resztek ich spektakularnych rezydencji: zamku w Szymbarku oraz pałacu w Kamieńcu Suskim na zachodnim Pojezierzu Iławskim, ale i wschodnia część miała swoją gałęź Finckensteinów. Prócz brzegów Jezioraka dzieliły ich poglądy (ci ze wschodu nie sympatyzowali z Hitlerem, tych z zachodu Hitler odwiedzał) i specjalizacja hodowlana. Na zachodzie hodowano owce, a na wschodzie konie. Siedziby rodowe Finckensteinów zachodnich to dziś zgliszcza i ruiny, tych wschodnich mają się co najmniej nieźle.

Majątek w Gubławkach w ręce Finckensteinów trafił stosunkowo późno, bo w 1880 roku. Kupił go ojciec Hansa Joachima z przeznaczeniem na rządcówkę. Po jego śmierci w Gubławkach zamieszkała wdowa, a po jej śmierci dwór odziedziczył Hans Joachim, który do 1945 mieszkał tu z żoną i dwiema córkami. Młodsza Waldtraut (ur. w 1937) przyjechała do Iławy odebrać rodzinne pamiątki znalezione siedemdziesiąt dwa lata po śmierci jej ojca i ucieczce z Gubławek.

Okolice Iławy atrakcje. Dwór w Gubławkach nad Jeziorakiem

Dwór w Gubławkach nie jest najpiękniejszym w okolicach Iławy, ale trudno odmówić mu uroku i oryginalności. Wzniesiony na wysokim półwyspie, z czerwonej cegły na planie litery T z wpadającym w oko mansardowym dachem i widokiem na zatokę Kraga, na którą można by patrzeć godzinami.

PGR Gubławki okolice Iławy. Zruinowana obora

Z wyposażenia nic się nie zachowało, ale sam dwór jest w przyzwoitym stanie. Przetrwał niemal bez uszczerbku przemarsz Armii Czerwonej, zarządy PGR-u i transformację, która niejednokrotnie okazywała się gwoździem do trumny zabytków w dawnych Prusach Wschodnich. W ubiegłym roku dwór (wraz ze szkaradnymi pozostałościami PGR-u) wystawiono na sprzedaż. Cena wywoławcza – 11 milionów złotych. Nie wiem czy znalazł kupca, ale gdybym miałam tyle forsy, to brałabym bez chwili wahania. Dla tego bajecznego widoku na Jeziorak.

Gubławki nad Jeziorakiem. Widok na zatokę Kraga

Tajemnicza wyspa Bukowiec (Bukowitzwerder) i 3 dowody na to, że nie ma drugiej takiej w Polsce (a może i na świecie)

Jako turystka chorująca na „gorączkę wyspową” obok Bukowca – drugiej największej wyspy Jezioraka – nie mogłam przejść obojętnie. Nawiasem mówiąc na najdłuższym polskim jeziorze wysp w sumie jest kilkanaście łącznie z największą Wielką Żuławą, do której latem przybija prom z Iławy. Ale by dostać się na Bukowiec nie potrzeba łodzi. Chyba, że ktoś ma taki kaprys, to proszę bardzo.

Jeziorak widziany z grobli między wsią Wieprz a wyspą Bukowiec

Najłatwiej na Bukowiec dostać się piechotą

Rozczarowani będą jednak ci, którzy liczą, że na Jezioraku dzieje się magia i chodzi się po wodzie. Nie, ani na chwilę nie traci się kontaktu z gruntem: ze wsi Wieprz idzie się tu groblą. I to jest rewelacja numer jeden.

Przed wojną na Bukowcu pasło się bydło i by ułatwić sobie życie właściciel wyspy nazwiskiem Gratzki usypał czterystumetrową groblę. Co ciekawe: po śladzie pradawnej grobli zatopionej w jeziorze.

grobla na wyspę Bukowiec Jeziorak.

Idąc ścieżką wokół wyspy w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara po kilku minutach mija się pagórek, którego zbocze stromo opada w stronę Jezioraka. Ale po wdrapaniu się na czubek od razu widać, że w jego powstaniu udział brali ludzie. Grodzisko ma owalny kształt o wymiarach około 40 na 40 metrów z czytelnym układem fosy i wałów. Z badań archeologicznych wynika, że powstało w późnym neolicie, a w epoce brązu funkcjonowała tu osada. Tłumacząc na laicki: życie społeczne na Bukowcu toczyło się już ponad trzy tysiące lat temu!

Okolice Iławy tajemnicze miejsca. Grodzisko na wyspie Bukowiec Pojezierze Iławskie

A windując jeszcze bardziej poziom tajemniczości dodam, że…

Środek grodziska na wyspie Bukowiec zajmuje zapomniany cmentarz

Anonimowe mogiły to nie lada pożywka dla wyobraźni, podpowiadającej kogo pochowano w niepoświęconej ziemi na takim odludziu (kochankowie? zmarli na cholerę? topielcy wyrzuceni na brzeg przez burzę?).

Tajemnicze Pojezierze Iławskie - cmentarz na wyspie Bukowiec na Jezioraku

Rozwiązanie zagadki znalazłam w książce Doroty Paśko-Sawczyńskiej „Z Weepers do Wieprza droga panny Preuss”. To wojenne mogiły z 45 roku, w których pogrzebano matkę i żonę pana Gratzkiego (tego od grobli), rosyjskiego jeńca wojennego, który wolał powiesić się niż ponownie spotkać z rodakami, uciekinierkę z Insterburga (dzisiejszy Czerniachowsk w obwodzie kaliningradzkim) oraz niezidentyfikowanego żołnierza niemieckiego, który zamarzł w Jezioraku.

Jest jeszcze jeden dowód niezwykłości Bukowca

To wyspa prywatna, co samo w sobie może i nie jest czymś niespotykanym. Zabawne jest natomiast kto widnieje w jej akcie własności: Bukowiec należy do związku zawodowego pracowników General Electric w Elblągu.

Nietypowe atracje Jezioraka - prywatna wyspa Bukowiec

W latach siedemdziesiątych wyspę od ówczesnej właścicielki odkupił zakład mechaniczny Zamech z Elbląga (który nawiasem mówiąc miał swój wcale nieskromny udział w jednym z najciekawszych projektów sztuki w przestrzeni publicznej PRL-u). Pani Preuss na Bukowcu, w domu bez prądu i wygód, mieszkała od czterdziestego szóstego roku aż do śmierci. Była autochtonką i nigdy dobrze nie nauczyła się mówić po polsku. Dziś po jej obejściu nie ma śladu, a wyspa jest leśnym polem kempingowym.

Dobra wiadomość jest taka, że nie potrzeba przynależności związkowej by postawić stopę na Bukowcu. Ale wstęp na wyspę jest płatny, nawet dla przygodnych spacerowiczów.

Okolice Iławy wieś Wieprz nad Jeziorakiem

Wieprz (Weepers), czyli wieś wypoczynkowa

Niedawno o maleńkim Wieprzu zrobiło się głośno. Wszystko przez dzika pływającego na tratwie po Jezioraku. Ale nim do czerwoności rozgrzejecie zwoje mózgowe rozkminą jak to możliwe, że zwierzę z lasu posiadło tratwę oraz umiejętność nawigowania (a także po co mu to, skoro akurat dziki potrafią wpław i to całkiem nieźle) uspokajam: to nie fake news, ani zwiastun końca świata. To tylko maskotka wsi Wieprz zerwała się z kotwicy. Ale już wróciła do siebie. Dobrze widać ją z grobli, jeszcze lepiej z plaży, która w Wieprzu oficjalnie jest nie plażą a „miejscem okazjonalnie wykorzystywanym do kąpieli”.

Nietypowe atrakcje okolic Iławy: dzik na tratawie z Wieprza

Zwiedzając Wieprz najlepiej zabawić się w poszukiwacza przeszłości. Przedwojenne Weepers było wsią rolniczą, w której hodowano bydło i konie, ale prawdziwe pieniądze zarabiało się na rybołówstwie. Dziś z trudem mieści się to w głowie, bo rabunkowa gospodarka rybacka za Polski Ludowej mocno przetrzebiła zasoby Jezioraka. Tymczasem to dzięki zyskom z połowu rodzina Preussów w 1941 roku kupiła wyspę Bukowiec. We wsi działała gospoda, a dwa razy w tygodniu przybijał parostatek z Iławy i Zalewa.

Rybaczówka w Wieprzu. Tajemnicze okolice Iławy

Powojenny Wieprz przechyla się w stronę letniska. Działają tu pole kempingowe i kilka agroturystyk, jedna w poniemieckiej szkole. Zachowała się też garstka innych przedwojennych zabudowań: kilka domów (w tym rodzinny Preussów, w którym mieszkali do przymusowej wyprowadzki na Bukowiec), parę budynków gospodarczych z czerwonej cegły i rybaczówka na brzegu Jezioraka.

wieś Wieprz nad Jeziorakiem. Poniemeckie zabudowania wieś Wieprz nad Jeziorakem poniemieckie zabudowania

Przed wjazdem do Wieprza po lewej ukrywa się nieduży poniemiecki cmentarz. Bardzo zadbany jak na wieś, w której nie ma już ewangelików. W ogóle dojazd do Wieprza od strony Boreczna to bajka – jedzie się przepiękną aleją starodrzewu.

A temu komu wciąż mało tajemnic proponuję spacer z Wieprza do Pomielina (Pomehlen) w poszukiwaniu śladów wsi, która zniknęła i staropruskich kurhanów.

➙ CZYTAJ RÓWNIEŻ: Cmentarze I wojny światowej okręgu Bochnia – trasa po najładniejszych (chyba?)

Okolice Iławy tajemnicze miejsca - cmentarz ewangelicki w Wieprzu Okolice Iławy tajemnicze miejsca - cmentarz ewangelicki w Wieprzu
aleja drzew okolice Iławy

Boreczno (Schnellwalde) i tajemnica rycerza z kamienia

Z Iławy do Boreczna drogowskazy prowadzą jak po sznurku, jakby Boreczno było miastem co najmniej średniej wielkości, a nie wsią. W dodatku raczej niewielką, ale nadrabiającą legendami, do powstania których dorzucił się też Zbigniew Nienacki.

Lista atrakcji Boreczna nie jest długa, a największą jest czternastowieczny kościół. Podobno ma wyjątkowego pecha do piorunów, które trzy razy niszczyły mu wieżę (ostatni raz w latach 60.).

Boreczno kościół gotycki

Tuż obok zabytkowa pastorówka (aktualnie plebania) i szkoła z czerwonej cegły wkomponowana w nowoczesny zespół szkół. Wygląda to nawet nieźle. Prócz tego trochę poniemieckich zabudowań gospodarczych i przedziwna kamieniczka, której gospodarze lubią żyć kolorowo.

Boreczno zabytki dawna pastorówka Boreczno koło Iławy

Naciskając klamkę kościoła w Borecznie nie robiłam sobie wielkich nadziei. Tymczasem – o niebiosa! – Sezam otworzył się. Drzwi ustąpiły lekko, a w środku zastałam dwie panie zaaferowane dekorowaniem prezbiterium fioletową materią. Poza tym wnętrze jest jasne i proste, mimo barokowego wyposażenia (ołtarz, konfesjonał i ambona, wszystko białe). Kościół w Borecznie co prawda jest gotycki, ale wraz z rozwiązaniem Państwa Krzyżackiego przeszedł w ręce ewangelików. Ominęła go więc kontrreformacja, a wraz z nią pokrycie złotem wszystkiego co nie uciekało.

kościół w Borecznie. stara klamka

Do spowiedzi? Nie, na zwiedzanie

– odpowiadam i najuprzejmiej jak potrafię zagaduję gdzie znajdę „słynną płytę nagrobną”? Bo logika podpowiada, że powinna być wmurowana w ścianę, ale ściany są gołe. Kobiety na moment przerywają drapowanie. – A to trzeba pytać księdza proboszcza, my nie wiemy. Może przeoczyłam w kruchcie. – odpowiadam sobie samej, bo panie znów pochłonęła produkcja fal Dunaju (czy raczej Jezioraka, w końcu to Pojezierze Iławskie).

wnętrze kościoła w Borecznie

Czyli fiasko. Nie zobaczę rycerza zmienionego w kamień przez rozżaloną narzeczoną z gminu, której wpierw obiecał miłość do – nomen omen – grobu, a potem porzucił. To jedna z wersji lokalnej legendy, do kolejnej rękę przyłożył Zbigniew Nienacki. W książce „Pan Samochodzik i złota rękawica” przytacza wiersz mazurskiego poety ludowego Gustawa Kodrąba o pojedynku polskiego i krzyżackiego rycerza. Ten drugi miał rzucić Polakowi złotą rękawicę, a potem zostać z nią pochowanym w kościele w Borecznie. Bo walkę przegrał, oczywiście.

wnętrze kościoła w Borecznie chrzcielnica

Ale to też fantazja. Epitafium z Boreczna powstało po sekularyzacji Państwa Krzyżackiego, a poza tym poeta Kodrąb to też jakby legenda. Książka Nienackiego to jedyny ślad po nim. Aczkolwiek przyznać trzeba, że kamienny rycerz faktycznie ma jakąś taką wielką łapę. Wiem, bo w końcu go znalazłam, a właściwie na niego wlazłam. Epitafium wmurowano w posadzkę pod amboną. Przedstawiony na nim renesansowy woj to Hans II von Schönaich z rodu właścicieli Boreczna. Ot i cała tajemnica.

Hans II von Schönaich płyta nagrobna w kościele w Borecznie

Okolice Iławy kryją więcej tajemniczych i zapomnianych miejsc

To tylko malusieńki wycinek tajemniczych i zapomnianych miejsc w okolicach Iławy, czy szerzej na Pojezierzu Iławskim. Odkrywania jest tu na tygodnie.

Więcej o kulisach odnalezienia skarbu Finceknsteinów w Gubławkach można przeczytać tutaj. Polecam też wspomnianą już książkę „Z Weepers do Wieprza droga panny Preuss” Doroty Paśko-Sawczyńskiej. To szalenie interesująca lektura, która odsłania kulisy życia w okolicach Iławy przed 1945 rokiem oraz w PRL-u po wysiedleniu mieszkańców Prus.

Posłuchaj jak opowiadam o tajemnicach Pojezierza Iławskiego w TVP3 Olsztyn:

Wreszcie polecam też moje artykuły z propozycjami zwiedzana bliższej i dalszej okolicy Iławy (sama Iława nadal nie doczekała się osobnego przewodnika, ale jak mówią: co się odwlecze…):

okolice Iławy wieś Gubławki


Przydało się?

Postaw mi wirtualną kawę lub udostępnij artykuł znajomym. Da mi to poczucie, że to, co robię ma sens.
Po więcej pomysłów zajrzyj do spisu treści bloga.
No i zostań ze mną na dłużej, aby nie przegapić kolejnych tekstów.
Polub na Instagramie i Facebooku!
Lub zapisz się do newslettera z powiadomieniami o nowych artykułach.


Loading
Sprawdź skrzynkę i kliknij w potwierdzający link.

DZIĘKUJĘ!