Glaznoty. Dwa kościoły, wiadukt kolejowy bez pociągów, kamienny krąg, Sasinowie, Krzyżacy i co z tym wszystkim wspólnego miał Marek Kotański.

Mała wycieczka, duża przyjemność. Glaznoty to miejsce, w którym diabeł mówiłby dobranoc, ale nie pozwala mu na to obecność dwóch kościołów. Jednak zabytków w Glaznotach jest więcej. A poza tym to urocza wieś.

Glaznoty

Były sobie Glaznoty

Nie cierpię i unikam streszczania historii, ale tym razem czuję, że bez kontekstu o Glaznotach pisać się nie da. Zwłaszcza, że gros spośród Was moi drodzy czytelnicy pochodzi z południa Polski i nie musi orientować się w zawiłościach dziejowych północy kraju. Tymczasem leżące u stóp Wzgórz Dylewskich Glaznoty (niem. Marienfelde) mogą posłużyć jako podręcznikowy przykład historii zachodnich krańców województwa warmińsko-mazurskiego, które (cytując Antoniego Słonimskiego) są czymś w rodzaju przedmurza, ale przedmurza obrotowego. Od Wschodu albo Zachodu. Zależnie od koniunktury.

(czytelników-historyków uprzejmie proszę o przymknięcie oka na szereg uproszczeń i ogólników, na które sobie pozwolę)

Glaznoty wieś na Wzgórzach Dylewskich

Wczesnośredniowieczne Glaznoty były terytorium pogańskiego plemienia Sasinów. Wiadomo o nich niewiele więcej nad to, że parali się rolnictwem, niedaleko stąd mieli grodzisko Sassenpils, a organizowane za czasów Bolesława Krzywoustego narodowe wyprawy krzyżowe praktycznie ich wymazały. Potem nastali Krzyżacy – ojcowie założyciele Glaznot właściwych. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z końca czternastego wieku, była wsią czynszową zamieszkaną przez osadników z Niemiec i Mazowsza.

Glaznoty

Nastał pamiętny 1410 rok i największa bitwa średniowiecznej Europy. Z Glaznot pod Grunwald jest koło piętnastu kilometrów, ale od spustoszenia przez polsko-litewskie wojska nie uratowałyby wsi nawet modły do Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (to patronka Krzyżaków gdyby ktoś nie wiedział). Ocalały tylko mury kościoła.

Glaznoty architektura wsi Prusy

Gdy ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern przechodzi na luteranizm wraz z nim w protestantów zmieniają się mieszkańcy świeżo utworzonych Prus Książęcych, w tym Glaznot. Potem bywało różnie: najazdy szwedzkie, rozbiory, Prusy Wschodnie, Napoleon idący na Moskwę. Kolejnym momentem zwrotnym jest Plebiscyt na Warmii i Mazurach. Co piąty głos oddany w Glaznotach był za przyłączeniem do Polski. Nieźle biorąc pod uwagę, że w niedalekim Miłomłynie nikt spośród półtora tysiąca głosujących nie chciał opuszczać Prus. Ostatecznie Glaznoty w granice Polski trafią dwadzieścia pięć lat później.

Glaznoty kościół ewangelicki gotycki

Był sobie kościół ewangelicki

Jeżeli istnieje miejsce, w którym masz poczucie, że czas się zatrzymał. Które w zasadzie jest w Polsce, ale nie bardzo Polskę przypomina, to jest nim kościół ewangelicki w Glaznotach.

To ten kościół z krzyżackich początków Marienfelde. Czternasty wiek, gotyk, ale nieprzypominający krzyżackich kościołów ziemi chełmińskiej. Tam czerwona cegła, tu kamień polny, do tego otynkowany. Położony na niewielkim pagórku. Otoczony drzewami czerwony dach widać z oddali.

Glaznoty wiejski kościół gotycki
Glaznoty kościół ewangelicki gotycki

Kościół ewangelicki w Glaznotach przetrwał najazdy, pożogi, wysiedlenia. Ostatnie nabożeństwo odprawiono w nim w 1980 roku. To mógł być początek końca, zwłaszcza po zawaleniu się dachu. Niespodziewanym ratunkiem dla zabytku okazał się Marek Kotański, który wraz z podopiecznymi ze Stowarzyszenia Monar własnymi siłami odbudowali kościół. Jednak tablica informacyjna przed kościołem milczy na ten temat. Informację podaję za stroną parafii ewangelicko-metodystycznej w Iławie, która administruje świątynią.

No bo właśnie, kościół wydaje się opuszczony, ale to mylne wrażenie. Jakaś niewidzialna ręka porządkuje teren, kosi trawę, opiekuje się też skromnymi grobami na przykościelnym cmentarzu. Niektóre wykaligrafowane gotykiem inskrypcje wciąż można odczytać. We wnętrzu, do którego wstępu nie ma, podobno można zobaczyć troszkę dawnego wyposażenia. Podobno sklepienie pomalowano na niebiesko.

Glaznoty cmentarz przykościelny
cmentarz ewangelicki w Glaznotach

Był sobie Krąg Wspólnoty Kultur

To nie tak, że przed nastaniem Sasinów w Glaznotach nic się nie działo. Przed nimi na Wzgórzach Dylewskich chwilę zabawili Celtowie. Jeszcze wcześniej okolicę nawiedził lodowiec, który przemeblował krajobraz (morenowe pagórki! najpiękniejsze) i przywlókł od groma kamyków. Tam gdzie dotknął lądolód ziemia rodzić będzie kamienie – brzmi jak klątwa, która się sprawdziła.

Krąg Wspólnoty Kultur w Glaznotach

Połączenie jednego z drugim i trzecim zaowocowało w Glaznotach Kręgiem Wspólnoty Kultur. Celtowie budowali kamienne kręgi w swoich świętych miejscach. W centralnym punkcie stawiali największy głaz – menhir, na którym w Glaznotach odtworzono wizerunki pruskich bab – tajemniczych wczesnośredniowiecznych posągów. To ukłon w stronę Sasinów. Wreszcie budulec – kamienie przyniesione przez lodowiec.

Krąg Wspólnoty Kultur w Glaznotach

Przestrzeń kręgu to uniwersalne miejsce spotkań duchowych sukcesorów różnych tradycji kulturowych, które funkcjonowały w tej niezwykłej krainie. – można przeczytać na tablicy informacyjnej (nawiasem mówiąc to wspaniałe, że tak dba się tu o przekazywanie wiedzy o dziedzictwie!). Co ciekawe, kamienie w kręgu i przy dróżce są rzeźbami. Dominują zwierzęta, zwłaszcza zające, co nie dziwi, gdy się wie, że sasins po staroprusku oznaczało zająca.

Krąg Wspólnoty Kultur w Glaznotach
Krąg Wspólnoty Kultur

Był sobie kościół katolicki

Katolicy nie byli zainteresowani przejęciem kościoła po protestantach, bo w Glaznotach mieli już własną świątynię z 1903 roku. Rzecz o tyle zabawna, że – jakby to ująć – bryła kościoła kształtem mało kojarzy się z wyglądem kościoła. Nie mówię, że to źle. Po prostu inaczej. Gdyby nie krzyż nad kruchtą i rustykalna wolnostojąca dzwonnica, można by pomyśleć, że to czyjś dom. No dobra, plebania, ewentualnie klasztorek.

kościół parafialny w Glaznotach kościół parafialny w Glaznotach

Był sobie wiadukt kolejowy

Przed drugą wojną światową w Glaznotach mieszkało ponad pięćset osób (teraz sto), działały dwie gospody (aktualnie zero), a przez wieś sześć razy dziennie przejeżdżały pociągi. Nie zatrzymywały się, bez przesady. Najbliższa stacja kolejowa w Zajączkach była trzy kilometry dalej. Stamtąd w niecałą godzinę można było dojechać do Ostródy lub w przeciwną stronę do Turzy Wielkiej koło Działdowa.

wiadukt kolejowy w Glaznotach

Ostatni pociąg przez Glaznoty przejechał w czterdziestym piątym roku. Operatorem połączenia nie było jednak Deutsche Reisenbahn a oddział trofiejny Armii Czerwonej. Pociągi tego przewoźnika miały tę czarodziejską właściwość, że po przejeździe składu znikały też tory.

wiadukt kolejowy w GlaznotachLinii kolejowych rozebranych do podkładu przez trofiejne oddziały w Polsce jest więcej. Najbardziej znana jest z Gołdapi do Żytkiejmów ze spektakularnymi wiaduktami w Stańczykach. W Glaznotach też został zabytek techniki: wiadukt – najbardziej okazały pośród dwudziestu pięciu (!) obiektów inżynieryjnych na pięćdziesięciokilometrowej trasie. Wyróżnia się rozmiarami i „bogatym kostiumem architektonicznym” – jak ładnie ujęto na tablicy informacyjnej. Ów kostium spod lat zaniedbań wydobyła niedawna renowacja.

wiadukt kolejowy w Glaznotach

W tym miejscu przeprowadzam samokrytykę, bo wiadukt kolejowy w Glaznotach tak naprawdę jest mostem. Trzy przęsła z kamienia i czerwonej cegły rozpięto bowiem nad strugą o wdzięcznej nazwie Gizela. Gizela aktualnie bardziej przypomina rów melioracyjny niż poważny ciek, którym kiedyś niewątpliwie była. Jej wody do lat osiemdziesiątych napędzały młyn nieopodal mostu kolejowego w Glaznotach.

LEKTURA NA DROGĘ:

  • Poniemieckie Karoliny Kuszyk – historia tak zwanych „Ziem odzyskanych” opowiedziana za pośrednictwem przedmiotów, które zostały po wysiedlonych mieszkańcach.
  • Wieczny początek. Warmia i Mazury Beaty Szady – lektura obowiązkowa dla wszystkich, których interesują skomplikowane dzieje Warmii i Mazur po II wojnie światowej opowiedziane z perspektywy zwykłych ludzi.

wiadukt kolejowy w Glaznotach

Były sobie okolice Glaznot

Glaznoty


Spodobał Ci się tekst? Postaw mi wirtualną kawę lub udostępnij artykuł znajomym. Da mi to poczucie, że to, co robię ma sens.
Po więcej pomysłów zajrzyj do spisu treści bloga.
No i zostań ze mną na dłużej, aby nie przegapić kolejnych tekstów.
Polub na Instagramie i Facebooku!
Lub zapisz się do newslettera z powiadomieniami o nowych artykułach.


Loading
Sprawdź skrzynkę i kliknij w potwierdzający link.

DZIĘKUJĘ!